۱۱
بهمن
امام خامنه ای را می توان میراث دار مکتب قم دانست که قاعده مندی مکتب نجف را فراموش نمی کند و فقه مداری مکتب مشهد را به یاد دارد. اما طرح فقه حکومتی توسط آیت الله خامنه ای نیز خود شروع و آغاز مکتبی جدید به نام »مکتب فقاهت حکومتی« است که می توان تاریخچه آن را به بیست سال قبل برگرداند؛ در جلسات پنجشنبه ها که مجتهدانی چون شیخ محمد مؤمن، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، شیخ محمد یزدی و دیگران مباحثه هایی مفصل و علمی با آیت الله خامنه ای در مباحث فقه حکومتی داشتند.
در یازدهم آذرماه ۱۳۷۲، مرجعیت آیت الله خامنه ای مدظلّه العالی از سوی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و مجمع روحانیت مبارز تهران اعلام گردید. به همین مناسبت، در یادداشت زیر، سعی شده مرجعیت ایشان با نگاهی دیگر، مورد بررسی اجمالی قرار بگیرد.
سنت اعلام مرجعیت
سنت اعلام مرجعیت فقیهی برای اولین بار به مردم همواره توسط برخی بزرگان حوزه صورت می گیرد. بعد از رحلت آیت الله العظمی حکیم، عده ای از مجتهدان نجف بر مرجعیت آیت الله العظمی خمینی صحه گذاشتند و با اعلام ایشان، مرجعیت وی تثبیت و ترویج یافت.
مرجعیت آیت الله خامنه ای پس از فوت آیت الله اراکی دقیقاً بر همین منوال بود. برخی از مجتهدان بزرگ قم که از دهه ۴۰ شمسی با عنوان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شناخته می شدند، بر مرجعیت آیت الله خامنه ای حکم تأیید زدند اما این بار در کنار نام ایشان، شش تن دیگر از فقیهان را نیز به عنوان مرجع اعلام کردند.
بهره مندی از مکتب های علمی حوزه
آیت الله خامنه ای از شاگردان شیخ هاشم قزوینی در مشهد به شمار می آید. شیخ هاشم قزوینی سرآمد شاگردان میرزا محمد آقازاده خراسانی )فرزند صاحب کفایه( محسوب می شد و مبانی آخوند را عالمانه تبیین می کرد. با ورود میرزا مهدی اصفهانی )شاگرد حلقه اول میرزای نائینی( به مشهد، شیخ هاشم از میرزا مهدی استفاده برد. مکتب مشهد آن دوران، مکتب آخوند و نائینی بود و اینگونه آیت الله خامنه ای از استادی بهره گرفت که تسلط کافی بر مبانی آخوند خراسانی و میرزای نائینی داشت و خود اهل نظر و دقت در اصول و فقه بود.
هم چنین آیت الله خامنه ای در درس آیت الله میلانی حاضر می شد. آیت الله میلانی از بهترین شاگردان محقق اصفهانی )کمپانی( بود و آیت الله خامنه ای اینگونه بر مبانی فلسفی و پیچیدة مرحوم کمپانی در اصول فقه آگاهی یافت.
آیت الله خامنه ای به نجف رفت و با شرکت در درس های خارج مجتهدان بزرگ حوزه نجف از جمله مرحوم سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی، میرزا باقر زنجانی، سید یحیی یزدی، و میرزا حسن بجنوردی، اوضاع درس و تدریس و تحقیق آن حوزه علمیه را فراگرفت و با »مکتب نجف« آشنا شد. آیت الله خامنه ای وقتی به قم وارد شد در درس های آیت الله بروجردی، امام خمینی و شیخ مرتضی حائری شرکت کرد و چندین سال از دیدگاه های ایشان بهره برد. »مکتب اصولی و فقهی قم« و نقد رجالی این مکتب، تأثیری بسیاری بر شاکله علمی آیت الله خامنه ای گذاشت.
شباهت های فقاهتی با آیت الله سیستانی
می توان آیت الله خامنه ای را از معدود مراجعی دانست که از مکتب مشهد، مکتب نجف و مکتب قم استفاده کرده است. آیت الله سیستانی نیز از اساتیدِ هر سه مکتب علمی بهره برده است.
جالب آنکه -به نظر بنده- روش فقاهتی آیت الله خامنه ای با آیت الله سیستانی شباهت های زیادی دارد. هر دو مرجع، به بررسی های لغوی و اجتهاد در لغت توجه خاص دارند. هر دو به ارتکازات عقلا و منش و روش عرف بهای زیادی می دهند. تفکر و پارادایم قانونی به جای تفکر عبد و مولی در منظومه اصولی هر دو به روشنی دیده می شود. موضوع شناسی دقیق و علمی و نوعی اجتهاد در موضوع، اساس فقاهتِ هر دو فقیه است. توجه به اقوال و آراء قدما و استفاده از دیدگاه های علمی ایشان و نیز دقت ها و تتبع های موشکافانه رجالی، از روش اجتهادی هر دو مرجع به شمار می رود.
به نظر من حتی دیدگاه آیت الله خامنه ای در ولایت فقیه با دیدگاه آیت الله سیستانی در ولایت انتخابی فقیه، نزدیکی دارد. )در پژوهشی مفصل به نام ولایت انتخابی فقیه به قلم یکی از فضلا که سال هاست نشر نیافته، چنین قرابتی با قرائن و شواهد آمده است.(
پرچمدار مکتبی نوین
امام خامنه ای را می توان میراث دار مکتب قم دانست که قاعده مندی مکتب نجف را فراموش نمی کند و فقه مداری مکتب مشهد را به یاد دارد. اما طرح فقه حکومتی توسط امام خامنه ای نیز خود شروع و آغاز مکتبی جدید به نام »مکتب فقاهت حکومتی« است که می توان تاریخچه آن را به بیست سال قبل برگرداند؛ در جلسات پنجشنبه ها که مجتهدانی چون شیخ محمد مؤمن، سیدمحمود هاشمی شاهرودی، شیخ محمد یزدی و دیگران مباحثه هایی مفصل، طولانی و علمی با امامه خامنه ای در مباحث فقه حکومتی داشتند که خروجی آن، گاه به صورت قانون از مجلس شورای اسلامی بیرون می آمد.
